گزارش کوتاه- تحلیلی بر وضعیت زراعت و تولید چغندرقند کشور طی چند سال اخیر

بالاترین رکورد تولید چغندرقند از بدو تأسیس صنعت قند (113 سال قبل) و توسعه کشت چغندرقند در ایران، در سال 1385 اتفاق افتاد.  آمار بهره‏برداری سال 1385 نشان داد که مقدار 6.603.383 تن چغندرقند با عیار متوسط 84/16 درصد توسط 32 واحد کارخانه‏قند در مدت حدود پنج ماه خریداری و مصرف گردید.  از نظر تناسب چغندرقند خریداری شده با ظرفیت مصرف آن تا نیمه آبان ماه 1385 روند تحویل و مصرف تقریباً مشابه و متناسب بود ولی در آذر ماه به علت افزایش بیش‏از حد تحویل چغندرقند توسط کشاورزان به دلیل نگرانی از خطرات یخ زدگی و دیگر عوامل بازدارنده برداشت و هم‏چنین پایین بودن ظرفیت مصرف روزانه کارخانه‏ها، ذخیره چغندرقند در سیلوی کارخانه‏های قند کشور در دهه دوم آذرماه به حدود 5/1 میلیون تن رسید.  چغندرقند خریداری در سال 1385 نسبت به سال 1384 (4.896.835 تن) حدود 35 درصد افزایش داشته و میانگین عیار کل کشور نسبت به سال 1384 حدود نیم واحد کاهش نشان داد. در بین استان‏های عمده تولیدکننده چغندرقند، بیشترین عیار طی دوره بهره برداری مربوط به استان فارس بود. تغییرات درجه خلوص شربت‏خام چغندرقند مصرفی طی دوره بهره برداری 1385 روند نزولی داشت. ضمناً با توجه به ظرفیت‏های عملی محدود مصرف چغندرقند در برخی کارخانه‏های قند کشور و هم‏چنین عدم رعایت حریم مناطق چغندرکاری حتی در کارخانه‏های همجوار، طی بهره‏برداری سال 85، مقدار 1.118.500 تن چغندرقند به طور متوسط در مسافت 422 کیلومتر از مناطق چغندرکاری خارج استان به کارخانه‏های قند استان‏های دیگر جابجا گردید. بار ترافیکی ایجاد شده برای جابجایی این مقدار چغندرقند حدود 100هزار کامیون با ظرفیت ده تن بود که هر کدام حدود 400 کیلومتر مسافت را پیموده و جمعاً حدود 17 میلیون لیتر گازوئیل مصرف گردید. بنابراین طور کلی لازم است در سطح ملی و استانی و با هماهنگی بین بخش تولیدات کشاورزی و صنعت قند، برنامه‏ریزی صحیح و منطقی در خصوص کاشت، برداشت، جابجایی و تحویل چغندرقند کشور صورت گیرد تا ضایعات چغندرقند به حداقل ممکن رسیده و بار ترافیکی و به نفع آن مصرف انرژی کاهش یابد. زراعت چغندرقند در سال 1386 نسبت به سال 1385 کاهش چشمگیری داشت.  تعداد پیمانکارانی که با کارخانهﻫای قند کشور قرارداد کشت چغندرقند منعقد نمودند از 86.948 نفر در سال 1385 به 64.109 نفر در سال 1386 رسیده و معادل 24 درصد کاهش یافت. و در نتیجه سطح قرارداد کشت چغندرقند از213.226 هکتار در سال 1385 به 150.663 هکتار و سطح کشت انجام شده از 179.209 هکتار در سال 1385 به 139.954 هکتار در سال 1386، رسیده که به ترتیب معادل 29 و 32 درصد کاهش نشان می‏دهد. سطح زیرکشت بذر منوژرم در سال 1385 به رکورد حدود 130 هزار هکتار ( معادل 72 درصد کل سطح کشت چغندرقند) رسیده بود که نشان‏دهنده بومی شدن فناوری کاشت مکانیزه زراعت چغندرقند است. در سال 1386 با این که سطح زیر کشت بذر منوژرم به 103.478 هکتار کاهش یافت ولی نسبت آن از کل سطح زیرکشت چغندرقند حدود 74 درصد بود.   برداشت و تحویل چغندرقند در دوره بهره‏برداری سال 1386 با دو هفته تأثیر نسبت به سال 1385 از اوایل تا اواخر مهر ماه در کارخانه‏های قند آغاز شد. آخرین آمار تحویل چغندرقند به کارخانه‏های قند تا پایان سال 1386 معادل 4.245.161 تن بود.  البته در مقایسه با سال 1385 (6.603.383 تن) حدود 4/2 میلیون تن معادل 36 درصد کاهش تولید داشت. متوسط عیار چغندرقند تحویلی به کارخانه‏های قند کشور در سال 1386 معادل 35/18 درصد بوده که بالاترین رکورد عیار در کشور می‏باشد که در مقایسه با سال قبل (عیار 84/16درصد) معادل 51/1 واحد افزایش نشان داد.  افزایش عیار چغندرقند کشور در سال 86 احتمالاً به دلیل خنک بودن هوا در تابستان و تأثیر آن بر کاهش شدت بروز بیماری رایزومانیا در اغلب مناطق چغندرکاری و هم‏چنین تأخیر در شروع بارندگی طی فصل برداشت چغندرقند در پاییز و تا حدودی کاهش درصد رطوبت موجود در ریشه‏های چغندرقند بود. شاهد این ادعا، افزایش بیشتر عیار چغندرقند تحویلی نسبت به افزایش ناچیز درجه خلوص شربت خام چغندرقند در بهره برداری سال 86 است. طبق برآورد انجام شده شکر تولیدی از چغندرقند و نیشکر در سال 1386 و واردات حدود 600-500 هزار تن نیاز کشور را مرتفع می نمود. متأسفانه در چنین وضعیتی با حذف تعرفه واردات شکر، حدود 5/2 میلیون تن شکر در سال 1385 و یک میلیون تن شکر در سال 1386 خریداری و وارد کشور شد. تبعات ناشی‏از این حجم گسترده واردات علاوه‏بر ایجاد انباشت محصول در انبارهای کارخانههای قند و تأثیر منفی روی بازار داخلی شکر، کاهش رغبت کارخانههای قند برای خرید محصول چغندرقند بود که در پی آن، سطح زیرکشت و تولید چغندرقند به شدت کاهش یافت.  همزمان عدم پرداخت به موقع بهای چغندرقند تحویلی زارعین در سال 1386 و رسوب مقدار قابل توجهی شکر در انبار کارخانههای قند، عدم استقبال کارخانههای قند از عقد پیمان با زارعین و کارخانه‏ها زمینه ساز تغییر در الگوی کاشت مناطق چغندرکاری کشور گردید که به احتمال قوی در سال 1387 نیز تولید محصول چغندرقند تحت‏الشعاع قرار خواهد گرفت و پیشنهاد می‏شود وجود یک تشکیلات منسجم با برنامه مدون و اختیارات و توان جامع در خصوص ساماندهی، صحیح سه مقوله: تولید ماده اولیه (چغندرقند و نیشکر) با کیفیت مطلوب، افزایش راندمان استحصال شکر از چغندرقند و نیشکر با کاهش قیمت تمام شده و در نهایت تنظیم بازار، از طریق واردات و صادرات صحیح و هوشمندانه می‏تواند نقش مهمی در تداوم فعالیت صنعت دیرپا و اشتغال‏زای قند و شکر در کشور ایفا کند.